gebaren

werkwoord
  • Toon:

Hij gebaart naar de man aan de andere kant van de tafel.

(Houtekamer, Carola, Ziek van Nederland, NRC Handelsblad, )

Een motorrijder komt naast de bus rijden en gebaart druk.

(En dan snijdt een auto de bus af, NRC Handelsblad, )

Met telkens weer andere bozige mannen achter me die wild gebaren dat ik niemand er tussen moest laten.

(Hertzberger, Rosanne, De economie staat gewoon in de file, NRC Handelsblad, )

Zie haar eens woest gebaren en schreeuwen direct na de eindstreep.

(Vos laat zich insluiten: weer zilver, NRC Handelsblad, )

Eén agent zwaaide geruststellend in hun richting, om te gebaren dat er niets aan de hand was.

((gse), Veiligheid Kunsthal was aaneenrijging van blunders, De Standaard, )

De coach van PSG gebaart driftig langs de lijn, wil dat zijn ploeg inzakt.

(Negen onvergetelijke minuten, NRC Handelsblad, )

Die reageerde door druk te gebaren en verbaal in de clinch te gaan met de ijsjesverkoper.

(KRISTOF DEBECKER, IJskar bekogeld met aarde, De Standaard, )

Twee mannen die van krommenaas gebaarden, kregen een proces-verbaal voor het bezit van drugs.

(ALAIN TRAPPENIERS, Studentenagent betrapt dealer tijdens plaspauze, De Standaard, )

Hij gebaart naar boven waar straks zijn uitverkochte concert plaatsheeft.

(Carvalho, Hester, 'Mijn liedjes mogen vrij zweven', NRC Handelsblad, )

Opeens begon de jongen wild met zijn armen te gebaren.

(Het Woord, nrc.next, )

Hij doet geen moeite om houterig te gebaren en veel make-up heeft hij ook al niet op.

(Stigter, Bianca, Benigni begint geweldig, NRC Handelsblad, )

Ik knipte het licht aan, bonkte op het raam waarvoor ik, half naakt, begon te gebaren.

(Doesburgse decibellen, NRC Handelsblad, )

Er wordt veel geoefend in het tegelijkertijd spreken en gebaren.

(Snippet Domeinencorpus ANW: http://www.gebarencentrum.nl/, )

Vijf mensen in witte pakken staan voor een wandvullend projectiescherm druk naar elkaar te gebaren.

(Terpstra, Arjan, De plaats delict komt uit de computer, NRC Handelsblad, )

Steeds verdween hij rusteloos van het podium, om vervolgens te gebaren hoe compact hij de concertruimte liever zag.

(Kuyper, Amanda, Keith Jarrett Trio virtuoos, niet magisch, NRC Handelsblad, )

Een krodolil heeft het op Crusoe gemunt, maar Robinson wil hem waarschuwen en maakt wilde gebaren.

(Snippet Domeinencorpus ANW: http://spitswww.uvt.nl/~buekens/GRICE.DOC., )

De renners hebben het nodig, gebaren ze naar het publiek, en welke fan weigert zo'n kans.

(Chute Gesink, klinkt het amper een half uur na de start, nrc.next, )

Maar al snel stonden er mensen voor die deur te gebaren of we hem niet konden openen.

(Langendonck, Gert van, Heel Egypte loopt door onze winkel, NRC Handelsblad, )

Bijvoorbeeld als je over 'fietsen' wilt gebaren.

(Snippet Domeinencorpus ANW: http://www.gehoor.be/informatie/gebarentaal.asp, )

Maar de waardering voor deze taal was laag, veel dove mensen schaamden zich om in het openbaar te gebaren.

(Snippet Domeinencorpus ANW: http://www.gebarencentrum.nl/, )

Mijn collega's stonden achter hem wild te gebaren en fluisterden met veel mimiek: 'Hans!'

(Hans!, NRC Handelsblad, )

Volgens de procureur bedreigde de beklaagde haar later nog eens door te gebaren dat hij haar de keel zou oversnijden.

(TOMMY HUYGHEBAERT, Straf voor slagen aan agente, De Standaard, )

Er wordt wel eens gemopperd over lekken, en daarna gebaart iedereen van krommenaas.

(Jo Van Damme, IJs verontrust het Paleis, De Standaard, )

Na tien minuten gebaren en discussiëren is het duo bereid te vertrekken.

(Schreuder, Arjen, Zorgmijders, NRC Handelsblad, )

Pluimpjes sigarettenrook kringelen omhoog, armen gebaren driftig.

(Koning, Marloes de, Macht Griekse bonden brokkelt af door crisis, NRC Handelsblad, )

subject

Wie of wat (...)?

substantief

coach

man

scheidsrechter

vrouw

bepaling

Waar, wanneer, hoe, enz. (...) men?

adverbium

driftig

druk

wild

prepositiegroep

met:

arm

hand

om:

hulp

naar:

...

bijzin ingeleid door

hoe

waar

alsof

dat

te

verbum auxiliare of groepsvormend verbum

Welk hulpwerkwoord of groepsvormend werkwoord wordt vaak gebruikt bij gebaren?

beginnen

staan

in uitdrukkingen, spreekwoorden, e.d.

van krommenaas gebaren

Er zijn (nog) geen patronen opgetekend.

Voor meer informatie over dit woord: klik op Voorbeeldzinnen of Combinatiemogelijkheden.

Nederlandse term: onderwerp. Van wie of wat gaat de handeling of werking van het verbum uit? Het gaat hier om zogenaamde semantische of logische subjecten bij het hoofdwerkwoord. Vaak valt het semantische subject samen met het grammaticale subject (het subject van de zin), maar dat is zeker niet altijd het geval. In passieve zinnen kan het semantische subject uitgedrukt zijn in een door-bepaling. Ook in andere zinnen met een hulpwerkwoord en een hoofdwerkwoord hoort het semantische subject bij het hoofdwerkwoord. Vergelijk:

de arts behandelt de patiënt (actieve zin)
vs.
de patiënt wordt/is behandeld door de arts (passieve zin)

de kunstenaar werkt in alle rust
vs.
de kunstenaar wil in alle rust kunnen werken.

De arts is in de passieve zin niet meer het grammaticale subject van de zin. Dat is nu de patiënt bij wordt/zijn. De arts is wel nog diegene die de handeling van het verbum behandelen uitoefent en blijft van dat verbum het zogenaamde logische of semantische subject. De hele door-bepaling door de arts wordt in Nederlandse grammatica’s ook wel het handelend voorwerp genoemd. In de zin de kunstenaar wil in alle rust kunnen werken is de kunstenaar het grammaticale subject bij wil, maar het semantische subject bij werken.

Nederlandse term: lijdend voorwerp. Wie of wat ondergaat de handeling of werking van het verbum? In Woordcombinaties geven we de zogenaamde semantische of logische objecten bij het hoofdwerkwoord. In passieve zinnen verschijnt dat semantische of logische object als grammaticaal subject (zinssubject) van worden of zijn. Vergelijk:

de arts behandelt de patiënt (object in actieve zin)
vs.
de patiënt wordt/is behandeld (door de arts) (grammaticaal subject in passieve zin)

De patiënt is in de passieve zin wel nog diegene die de handeling van het verbum behandelen ondergaat en blijft het zogenaamde logische of semantische direct object van dat verbum.

Nederlandse term: onderwerp. Van wie of wat gaat de handeling of werking van het verbum uit? In de relatie 'subject bij' is het trefwoord het zogenaamde semantische of logische subject bij een hoofdwerkwoord. Vaak valt het semantische subject samen met het grammaticale subject (het subject van de zin), maar dat is zeker niet altijd het geval. In passieve zinnen kan het semantische subject uitgedrukt zijn in een door-bepaling. Ook in andere zinnen met een hulpwerkwoord en een hoofdwerkwoord hoort het semantische subject bij het hoofdwerkwoord. Vergelijk:

de arts behandelt de patiënt (actieve zin)
vs.
de patiënt wordt/is behandeld door de arts (passieve zin)

de kunstenaar werkt in alle rust
vs.
de kunstenaar wil in alle rust kunnen werken.

De arts is in de passieve zin niet meer het grammaticale subject van de zin. Dat is nu de patiënt bij wordt/zijn. De arts is wel nog diegene die de handeling van het verbum behandelen uitoefent en blijft van dat verbum het zogenaamde logische of semantische subject. De hele door-bepaling door de arts wordt in Nederlandse grammatica’s ook wel het handelend voorwerp genoemd. In de zin de kunstenaar wil in alle rust kunnen werken is de kunstenaar het grammaticale subject bij wil, maar het semantische subject bij werken.

Nederlandse term: lijdend voorwerp. Wie of wat ondergaat de handeling of werking van het verbum? In de relatie 'object bij' is het trefwoord het zogenaamde semantische of logische object bij het hoofdwerkwoord. In passieve zinnen verschijnt dat semantische of logische object als grammaticaal subject (zinssubject) van worden of zijn. Vergelijk:

de arts behandelt de patiënt (object in actieve zin)
vs.
de patiënt wordt/is behandeld (door de arts) (grammaticaal subject in passieve zin)

De patiënt is in de passieve zin wel nog diegene die de handeling van het verbum behandelen ondergaat en blijft het zogenaamde logische of semantische direct object van dat verbum.

Nederlandse term: meewerkend voorwerp, e.d. Wie of wat is als ontvanger, belanghebbende of ondervinder betrokken bij de handeling of werking van het verbum? Er kunnen verschillende types indirect object
onderscheiden worden (zie Indirect object (taaladvies.net)
Deze zijn niet altijd gemakkelijk van elkaar te onderscheiden.

Nederlandse term: voorzetselvoorwerp. Het voorzetselobject of voorzetselvoorwerp is een aanvulling bij een verbum met een vaste prepositie. Adverbiale bepalingen kunnen ook ingeleid worden door een prepositie, maar in bepalingen zijn de preposities variabeler. Vergelijk:

hij wacht op zijn broer (voorzetselobject)
vs.
hij wacht op het perron, in de kamer, bij de ingang (bepaling van plaats)

Zegt iets over het subject of object in combinatie met het verbum. In de Nederlandse grammatica’s onderscheidt men een aantal zinsdelen die iets over het subject of object zeggen, met name het naamwoordelijk deel van het gezegde of predicaatsnomen bij copulae (koppelwerkwoorden) en de bepaling van gesteldheid bij zelfstandige verba. Voorbeelden:

hij is moe (naamwoordelijk deel van het gezegde)
het viel me zwaar (naamwoordelijk deel van het gezegde)
ik vind hem een schat (bepaling van gesteldheid)
hij werkt daar als portier (bepaling van gesteldheid)

Geeft antwoord op vragen als waar, wanneer, hoe, waarom, waarmee, ….?

Bijwoordelijke bepalingen kunnen in de zin vaak, maar niet altijd weggelaten worden. Vergelijk:

ze leest een boek in bed (weglaatbare of optionele bepaling)
vs.
ze woont in Brussel (niet-weglaatbare of niet-optionele bepaling)

Niet-optionele bepalingen worden ook wel complementen genoemd. Voor subtypes naar betekenis (bv. plaats, richting, …) zie: ANS | 20.10 Bijwoordelijke bepalingen (ivdnt.org). De subtypes worden hier in de regel niet onderscheiden, maar waar dat wel nodig is voor de overzichtelijkheid en het gebruiksgemak, doen we dat wel.

Zinsdelen kunnen niet alleen woorden of woordgroepen zijn, maar ook bijzinnen of beknopte bijzinnen (bijzinnen zonder subject en verbum finitum).

Voorbeelden:

ik accepteer dat het zo is (bijzin)
hij vroeg of we kwamen (bijzin)
ik weet wie het gedaan heeft (bijzin)
hij vroeg ons om te komen (beknopte bijzin)
hij probeerde te vluchten (beknopte bijzin)

Sommige verba worden vaker met (beknopte) bijzinnen gecombineerd dan andere.

Ook substantieven kunnen een (beknopte) bijzin als bepaling hebben:

een kind om te zoenen (beknopte bijzin)

De (beknopte) bijzinnen kunnen verschillende syntactische functies in een zin of zinsdeel vervullen (subject, object, bepaling, enz.). In ik accepteer dat het zo is, bijvoorbeeld, is dat het zo is een objectszin. Voor het maken van combinaties, is de functie hier minder van belang. Belangrijker is de juiste keuze van het inleidende woord (dat, of, om enz. ). Voor het gebruiksgemak geven we in deze rubriek daarom een overzicht per inleidend woord.

Nederlandse term: hulpwerkwoord of groepsvormend werkwoord. Een verbum auxiliare of hulpwerkwoord ‘helpt’ het hoofdwerkwoord in zinnen met meer dan een verbum. Het wordt onder andere gebruikt voor het uitdrukken van tijd, modaliteit (hoe ziet de spreker de verhouding tussen de mededeling en de werkelijkheid?), passief en causaliteit (het doen plaatsvinden van een handeling of werking). Behalve de verba die traditioneel tot de verba auxiliare gerekend worden, zijn er nog andere groepsvormende werkwoorden die een verbinding met het hoofdverbum aangaan, bijvoorbeeld proberen, vallen, beginnen. Zie ANS | 18.5.1.1 Groepsvorming bij werkwoorden (ivdnt.org) Voorbeelden:
verba auxiliare:

ik heb mij vergist (tijd)
hij is gekomen (tijd)
de patiënt is/wordt behandeld door de arts (passief)
je moet dat accepteren (modaliteit)
ik kan dat niet accepteren (modaliteit)
ik laat mijn huis schilderen (causaliteit)
de zon doet de temperatuur stijgen (causaliteit)

andere groepsvormende verba:

hij probeert te komen
dat valt te bezien
het begint te regenen

Alle verba kunnen vervoegd worden en veel verba kunnen gepassiveerd worden. De verba auxiliari van tijd worden getoond als u klikt op ‘vormen’. Hier vermelden we alleen de overige verba auxiliari en groepsvormende verba die opvallend vaak bij bepaalde verba voorkomen, bv. kunnen, moeten + accepteren.

Nederlandse term:
zelfstandig naamwoord

Nederlandse term: voornaamwoord

Nederlandse term: voorzetselgroep
voorbeeld
in + stad kamer …
op + platteland station

Nederlandse term: bijwoord

Nederlandse term: bijvoeglijk naamwoord

Nederlandse term: achterzetsel of achtergeplaatst voorzetsel: achterzetsel (wat is dat?) | Genootschap Onze Taal | Onze Taal

Nederlandse term: achterzetsel of achtergeplaatst voorzetsel: achterzetsel (wat is dat?) | Genootschap Onze Taal | Onze Taal

Determinatoren zijn o.a. lidwoorden (de, het, een) en woorden die een hoeveelheid uitdrukken (veel, wat, enkele). De lidwoorden worden gegeven bij de woordvormen naast het trefwoord. In deze lijst met determinatoren staan de overige determinatoren.

Nederlandse termen: voornaamwoord of telwoord

Nederlandse term: telwoord

woordgroep met een prepositie (voorzetsel) of conjunctie (voegwoord). Een conjunctiegroep is bv. een woordgroep ingeleid door als of zoals in vergelijkingen (werken als een paard, een waarheid als een koe).

Nederlandse termen: voorzetsel of voegwoord

Nederlandse termen: bijvoeglijk naamwoord, deelwoord of telwoord

Nederlandse termen: bijvoeglijk naamwoord of bijwoord. Adjectieven (bijvoeglijke naamwoorden) kunnen ook als bijwoordelijke bepaling bij een werkwoord gebruikt worden. We spreken dan van een [adverbiaal of bijwoordelijk gebruikt adjectief](https://e-ans.ivdnt.org/topics/pid/ans0802lingtopic.

Specificeert het trefwoord nader.

Specificeert het trefwoord nader.

Adpositiegroepen zijn woordgroepen met een prepositie (voorzetsel), postpositie (achterzetsel) of circumpositie (omzetsel):

op de trap (met prepositie/voorzetsel)
de trap op (met postpositie/achterzetsel)
van de trap af (met circumpositie/omzetsel)

Conjunctiegroepen worden ingeleid door een conjunctie (voegwoord). In de voorbeelden met conjunctie als:

werken als een paard
een waarheid als een koe

Adpositiegroepen zijn woordgroepen met een prepositie (voorzetsel), postpositie (achterzetsel) of circumpositie (omzetsel):

op de trap (met prepositie/voorzetsel)
de trap op (met postpositie/achterzetsel)
van de trap af (met circumpositie/omzetsel)

Conjunctiegroepen worden ingeleid door een conjunctie (voegwoord). In de voorbeelden met conjunctie als:

werken als een paard
een waarheid als een koe

Woordvormen