uitademen

werkwoordprs = in uitdrukkingen, spreekwoorden, e.d.

Adem in, adem uit...

(Hollak, Rosan, Adem in, adem uit... En alles wordt iets beter, nrc.next, )

Haar kantoor ademt een internationale sfeer uit.

(Snippet Domeinencorpus ANW: http://www.lbr.nl/documentatie/doc_leidraad21maart.html, )

Massoud glimlacht terwijl hij dikke rook uitademt.

(Kessel, Marieke, Homo zijn is verboden, maar ombouwen mag, nrc.next, )

Als je in- en uitademt dan zie je je borstkas op en neer gaan, onder die borstkas zitten je longen.

(Snippet Domeinencorpus ANW: http://kinderen.webhotel.be/WO_natuur/astma.htm, )

En inderdaad, het leven in de grote steden ademt veiligheid en blijheid uit.

(Corry Hancké, De tsaar is onaantastbaar, De Standaard, )

Zelfs de CO2 die de vissen uitademen, wordt weer ingezet in de plantenkweek.

(Goele De Cort, Slimme stadsboerderij draait op twee containers, De Standaard, )

Een aantal werken ademt dan ook de tijdgeest van de tegencultuur uit.

(SAM STEVERLYNCK, Laat ons een bloem, De Standaard, )

Dolfijnen ademen van alle dieren het snelst uit.

(winterslaap Hoe berenbotten sterk blijven, NRC Handelsblad, )

Bij sportinspanningen ga je echter al vlug tot tien maal meer lucht in- en uitademen.

(Snippet Domeinencorpus ANW: http://home.tiscali.be/mardejonghe/body/vragen.htm, )

Na een dag dragen hebben uw schoenen tijd nodig om wat uit te ademen en te drogen.

(Snippet Domeinencorpus ANW: http://www.convince.be/christ/tips_vooronderhoud.htm, )

Bij de snuffelaar - officiële naam: intoximeter - ademt de chauffeur één keer uit in een trechter.

((dhs), Snellere alcoholcontroles door 'snuffelaar', De Standaard, )

Niet alleen de gebouwen van het bezoekerscentrum en het hotel, maar de hele site ademt geschiedenis uit.

(Concessie voor Corsendonk Hotels in Merksplas-Kolonie, De Standaard, )

Zij hebben receptoren op hun antennes die de vrijgekomen kooldioxide als we uitademen detecteren.

(Na regen en hitte in juli lijdt Nederland nog wel even onder de muggen, nrc.next, )

Alles in zijn kantoor ademde een leven van ernst, soberheid en naarstigheid uit.

(Jo Van Damme, Gepaste stappen tegen vreemdgaan, De Standaard, )

Dus alle stikstof die je inademt, moet je uiteindelijk ook weer uitademen om het kwijt te raken.

(Snippet Domeinencorpus ANW: http://www.dinkeldive.nl/F.A.Q/IndexFAQ.htm, )

Heel die oorlog ademde in het begin nog het idee uit dat het om nobele vechtkunst ging.

(PETER VANTYGHEM, Vaarwel aan de wapens, De Standaard, )

Adem nu diep in en hou je adem een paar seconden in... en adem dan langzaam uit... Voel hoe je steeds meer ontspant.

(Snippet Domeinencorpus ANW: http://www.eetstoornis.be/, )

Ouderen ademen niet alles uit, dus hebben zij een groter luchtresidu.

(Snippet Domeinencorpus ANW: http://zid.nrz.nl/Html/Veel%20gestelde%20vragen.htm#Aanvang, )

Neem bijvoorbeeld drie seconden om in te ademen en zes om uit te ademen.

(Snippet Domeinencorpus ANW: http://home.tiscali.be/jantje/index.html, )

Voorts moet het centrum vooral een gezellige sfeer uitademen.

(KIZZY VAN HORNE, Bouw Hoevezavel II officieel begonnen, De Standaard, )

Ze zullen herhalen dat een gas dat wij allemaal uitademen niet slecht kan zijn voor de aarde.

(Luttikhuis, Paul, De twijfelzaaiers schieten elk rapport aan flarden, NRC Handelsblad, )

Vogels als de huismus en de stadsduif ademen lucht uit die maar een paar graden warmer is dan de omgevingslucht.

(Waarom een vogel zelden een adempluim heeft, NRC Handelsblad, )

Gent ademt cultuur, dynamiek en jeugdigheid uit dankzij de studenten.

(Tuly Salumu,Jan Claeys, Recordjaar: 74.000 studenten in Gent, De Standaard, )

Vintagekleding, -meubels, maar ook -avonden ademen iets unieks uit.

(Snijders, Sabeth, Uitgaan in oma's idylle, nrc.next, )

Warmt de aarde op doordat ik uitadem?

(Senne Starckx, Warmt de aarde op doordat ik uitadem?, De Standaard, )

subject

Wie of wat (...)?

pronomen

alles

object

Wie of wat (...) men of wordt (...)?

substantief

CO2

geschiedenis

koolstofdioxide

lucht

rust

sfeer

bepaling

Waar, wanneer, hoe, enz. (...) men?

adverbium

diep

langzaam

rustig

traag

weer

prepositiegroep

in:

...

en/of

Welk ander zelfstandig woord wordt vaak gecoördineerd met uitademen?

inademen

Er zijn (nog) geen patronen opgetekend.

Voor meer informatie over dit woord: klik op Voorbeeldzinnen of Combinatiemogelijkheden.

Nederlandse term: onderwerp. Van wie of wat gaat de handeling of werking van het verbum uit? Het gaat hier om zogenaamde semantische of logische subjecten bij het hoofdwerkwoord. Vaak valt het semantische subject samen met het grammaticale subject (het subject van de zin), maar dat is zeker niet altijd het geval. In passieve zinnen kan het semantische subject uitgedrukt zijn in een door-bepaling. Ook in andere zinnen met een hulpwerkwoord en een hoofdwerkwoord hoort het semantische subject bij het hoofdwerkwoord. Vergelijk:

de arts behandelt de patiënt (actieve zin)
vs.
de patiënt wordt/is behandeld door de arts (passieve zin)

de kunstenaar werkt in alle rust
vs.
de kunstenaar wil in alle rust kunnen werken.

De arts is in de passieve zin niet meer het grammaticale subject van de zin. Dat is nu de patiënt bij wordt/zijn. De arts is wel nog diegene die de handeling van het verbum behandelen uitoefent en blijft van dat verbum het zogenaamde logische of semantische subject. De hele door-bepaling door de arts wordt in Nederlandse grammatica’s ook wel het handelend voorwerp genoemd. In de zin de kunstenaar wil in alle rust kunnen werken is de kunstenaar het grammaticale subject bij wil, maar het semantische subject bij werken.

Nederlandse term: lijdend voorwerp. Wie of wat ondergaat de handeling of werking van het verbum? In Woordcombinaties geven we de zogenaamde semantische of logische objecten bij het hoofdwerkwoord. In passieve zinnen verschijnt dat semantische of logische object als grammaticaal subject (zinssubject) van worden of zijn. Vergelijk:

de arts behandelt de patiënt (object in actieve zin)
vs.
de patiënt wordt/is behandeld (door de arts) (grammaticaal subject in passieve zin)

De patiënt is in de passieve zin wel nog diegene die de handeling van het verbum behandelen ondergaat en blijft het zogenaamde logische of semantische direct object van dat verbum.

Nederlandse term: onderwerp. Van wie of wat gaat de handeling of werking van het verbum uit? In de relatie 'subject bij' is het trefwoord het zogenaamde semantische of logische subject bij een hoofdwerkwoord. Vaak valt het semantische subject samen met het grammaticale subject (het subject van de zin), maar dat is zeker niet altijd het geval. In passieve zinnen kan het semantische subject uitgedrukt zijn in een door-bepaling. Ook in andere zinnen met een hulpwerkwoord en een hoofdwerkwoord hoort het semantische subject bij het hoofdwerkwoord. Vergelijk:

de arts behandelt de patiënt (actieve zin)
vs.
de patiënt wordt/is behandeld door de arts (passieve zin)

de kunstenaar werkt in alle rust
vs.
de kunstenaar wil in alle rust kunnen werken.

De arts is in de passieve zin niet meer het grammaticale subject van de zin. Dat is nu de patiënt bij wordt/zijn. De arts is wel nog diegene die de handeling van het verbum behandelen uitoefent en blijft van dat verbum het zogenaamde logische of semantische subject. De hele door-bepaling door de arts wordt in Nederlandse grammatica’s ook wel het handelend voorwerp genoemd. In de zin de kunstenaar wil in alle rust kunnen werken is de kunstenaar het grammaticale subject bij wil, maar het semantische subject bij werken.

Nederlandse term: lijdend voorwerp. Wie of wat ondergaat de handeling of werking van het verbum? In de relatie 'object bij' is het trefwoord het zogenaamde semantische of logische object bij het hoofdwerkwoord. In passieve zinnen verschijnt dat semantische of logische object als grammaticaal subject (zinssubject) van worden of zijn. Vergelijk:

de arts behandelt de patiënt (object in actieve zin)
vs.
de patiënt wordt/is behandeld (door de arts) (grammaticaal subject in passieve zin)

De patiënt is in de passieve zin wel nog diegene die de handeling van het verbum behandelen ondergaat en blijft het zogenaamde logische of semantische direct object van dat verbum.

Nederlandse term: meewerkend voorwerp, e.d. Wie of wat is als ontvanger, belanghebbende of ondervinder betrokken bij de handeling of werking van het verbum? Er kunnen verschillende types indirect object
onderscheiden worden (zie Indirect object (taaladvies.net)
Deze zijn niet altijd gemakkelijk van elkaar te onderscheiden.

Nederlandse term: voorzetselvoorwerp. Het voorzetselobject of voorzetselvoorwerp is een aanvulling bij een verbum met een vaste prepositie. Adverbiale bepalingen kunnen ook ingeleid worden door een prepositie, maar in bepalingen zijn de preposities variabeler. Vergelijk:

hij wacht op zijn broer (voorzetselobject)
vs.
hij wacht op het perron, in de kamer, bij de ingang (bepaling van plaats)

Zegt iets over het subject of object in combinatie met het verbum. In de Nederlandse grammatica’s onderscheidt men een aantal zinsdelen die iets over het subject of object zeggen, met name het naamwoordelijk deel van het gezegde of predicaatsnomen bij copulae (koppelwerkwoorden) en de bepaling van gesteldheid bij zelfstandige verba. Voorbeelden:

hij is moe (naamwoordelijk deel van het gezegde)
het viel me zwaar (naamwoordelijk deel van het gezegde)
ik vind hem een schat (bepaling van gesteldheid)
hij werkt daar als portier (bepaling van gesteldheid)

Geeft antwoord op vragen als waar, wanneer, hoe, waarom, waarmee, ….?

Bijwoordelijke bepalingen kunnen in de zin vaak, maar niet altijd weggelaten worden. Vergelijk:

ze leest een boek in bed (weglaatbare of optionele bepaling)
vs.
ze woont in Brussel (niet-weglaatbare of niet-optionele bepaling)

Niet-optionele bepalingen worden ook wel complementen genoemd. Voor subtypes naar betekenis (bv. plaats, richting, …) zie: ANS | 20.10 Bijwoordelijke bepalingen (ivdnt.org). De subtypes worden hier in de regel niet onderscheiden, maar waar dat wel nodig is voor de overzichtelijkheid en het gebruiksgemak, doen we dat wel.

Zinsdelen kunnen niet alleen woorden of woordgroepen zijn, maar ook bijzinnen of beknopte bijzinnen (bijzinnen zonder subject en verbum finitum).

Voorbeelden:

ik accepteer dat het zo is (bijzin)
hij vroeg of we kwamen (bijzin)
ik weet wie het gedaan heeft (bijzin)
hij vroeg ons om te komen (beknopte bijzin)
hij probeerde te vluchten (beknopte bijzin)

Sommige verba worden vaker met (beknopte) bijzinnen gecombineerd dan andere.

Ook substantieven kunnen een (beknopte) bijzin als bepaling hebben:

een kind om te zoenen (beknopte bijzin)

De (beknopte) bijzinnen kunnen verschillende syntactische functies in een zin of zinsdeel vervullen (subject, object, bepaling, enz.). In ik accepteer dat het zo is, bijvoorbeeld, is dat het zo is een objectszin. Voor het maken van combinaties, is de functie hier minder van belang. Belangrijker is de juiste keuze van het inleidende woord (dat, of, om enz. ). Voor het gebruiksgemak geven we in deze rubriek daarom een overzicht per inleidend woord.

Nederlandse term: hulpwerkwoord of groepsvormend werkwoord. Een verbum auxiliare of hulpwerkwoord ‘helpt’ het hoofdwerkwoord in zinnen met meer dan een verbum. Het wordt onder andere gebruikt voor het uitdrukken van tijd, modaliteit (hoe ziet de spreker de verhouding tussen de mededeling en de werkelijkheid?), passief en causaliteit (het doen plaatsvinden van een handeling of werking). Behalve de verba die traditioneel tot de verba auxiliare gerekend worden, zijn er nog andere groepsvormende werkwoorden die een verbinding met het hoofdverbum aangaan, bijvoorbeeld proberen, vallen, beginnen. Zie ANS | 18.5.1.1 Groepsvorming bij werkwoorden (ivdnt.org) Voorbeelden:
verba auxiliare:

ik heb mij vergist (tijd)
hij is gekomen (tijd)
de patiënt is/wordt behandeld door de arts (passief)
je moet dat accepteren (modaliteit)
ik kan dat niet accepteren (modaliteit)
ik laat mijn huis schilderen (causaliteit)
de zon doet de temperatuur stijgen (causaliteit)

andere groepsvormende verba:

hij probeert te komen
dat valt te bezien
het begint te regenen

Alle verba kunnen vervoegd worden en veel verba kunnen gepassiveerd worden. De verba auxiliari van tijd worden getoond als u klikt op ‘vormen’. Hier vermelden we alleen de overige verba auxiliari en groepsvormende verba die opvallend vaak bij bepaalde verba voorkomen, bv. kunnen, moeten + accepteren.

Nederlandse term:
zelfstandig naamwoord

Nederlandse term: voornaamwoord

Nederlandse term: voorzetselgroep
voorbeeld
in + stad kamer …
op + platteland station

Nederlandse term: bijwoord

Nederlandse term: bijvoeglijk naamwoord

Nederlandse term: achterzetsel of achtergeplaatst voorzetsel: achterzetsel (wat is dat?) | Genootschap Onze Taal | Onze Taal

Nederlandse term: achterzetsel of achtergeplaatst voorzetsel: achterzetsel (wat is dat?) | Genootschap Onze Taal | Onze Taal

Determinatoren zijn o.a. lidwoorden (de, het, een) en woorden die een hoeveelheid uitdrukken (veel, wat, enkele). De lidwoorden worden gegeven bij de woordvormen naast het trefwoord. In deze lijst met determinatoren staan de overige determinatoren.

Nederlandse termen: voornaamwoord of telwoord

Nederlandse term: telwoord

woordgroep met een prepositie (voorzetsel) of conjunctie (voegwoord). Een conjunctiegroep is bv. een woordgroep ingeleid door als of zoals in vergelijkingen (werken als een paard, een waarheid als een koe).

Nederlandse termen: voorzetsel of voegwoord

Nederlandse termen: bijvoeglijk naamwoord, deelwoord of telwoord

Nederlandse termen: bijvoeglijk naamwoord of bijwoord. Adjectieven (bijvoeglijke naamwoorden) kunnen ook als bijwoordelijke bepaling bij een werkwoord gebruikt worden. We spreken dan van een [adverbiaal of bijwoordelijk gebruikt adjectief](https://e-ans.ivdnt.org/topics/pid/ans0802lingtopic.

Specificeert het trefwoord nader.

Specificeert het trefwoord nader.

Adpositiegroepen zijn woordgroepen met een prepositie (voorzetsel), postpositie (achterzetsel) of circumpositie (omzetsel):

op de trap (met prepositie/voorzetsel)
de trap op (met postpositie/achterzetsel)
van de trap af (met circumpositie/omzetsel)

Conjunctiegroepen worden ingeleid door een conjunctie (voegwoord). In de voorbeelden met conjunctie als:

werken als een paard
een waarheid als een koe

Adpositiegroepen zijn woordgroepen met een prepositie (voorzetsel), postpositie (achterzetsel) of circumpositie (omzetsel):

op de trap (met prepositie/voorzetsel)
de trap op (met postpositie/achterzetsel)
van de trap af (met circumpositie/omzetsel)

Conjunctiegroepen worden ingeleid door een conjunctie (voegwoord). In de voorbeelden met conjunctie als:

werken als een paard
een waarheid als een koe

Woordvormen