schakelen

werkwoordprs = in uitdrukkingen, spreekwoorden, e.d.

Ze schakelt moeiteloos tussen Russisch, Engels en Grieks.

(Marloes de Koning, Welkom in Limassolgrad, De Standaard, )

Voor ons in 2016 is dat even schakelen.

(Jongstra, Atte, De Willemsvaart door Panama, NRC Handelsblad, )

Gisteren schakelde hij een versnelling hoger.

(Dominique Minten, Coup 'godsgeschenk' voor Erdogan, De Standaard, )

Alle losse momenten schakel ik aan elkaar tot een verhaal.

(Koelewijn, Rinskje, Ik blijf in mijn luchtbel, NRC Handelsblad, )

Bovendien worden de lampen in serie geschakeld.

(Leo De Nijn, Sfeerverlichting op Grote Markt uitgevallen, De Standaard, )

In deze markt moet je snel kunnen schakelen.

(Starters afgetroefd door diepere zakken, NRC Handelsblad, )

Het beperkte vermogen van 85 pk smoort sportieve ambities in de kiem, maar een koppel van 200 Newtonmeter [...] verleent de auto zo'n souplesse dat je al bij 50 kilometer per uur naar vijf kunt schakelen.

(Putten, Bas van, Een troetel op groeihormonen, NRC Handelsblad, )

De honderdste verjaardag van het begin van de Grote Oorlog heeft het toerisme naar de Westhoek in een hogere versnelling geschakeld.

(Karsten Lemmens, 'Dit gaat dieper dan een strandvakantie', De Standaard, )

Hij rammelt niet, de automaat schakelt schokvrij, de viercilinder dieselmotor is met 197 pk voldoende krachtig om het hoofd te bieden aan de Europese concurrentie.

(Putten, Bas van, Een Koreaanse kei, NRC Handelsblad, )

Je moet snel schakelen tussen aanval en verdediging.

(Op half veld is Nederland basketbaltop, NRC Handelsblad, )

Snel schakelen – dat is modern ondernemen.

(Kleijwegt, Ariane, 'Heel moeilijk terugschakelen als 't slecht gaat', NRC Handelsblad, )

Hij kijkt opzij, onbewogen schakelt hij een versnelling hoger.

(Wouter Deprez, DOPEUR, De Standaard, )

De aflevering van gisteren probeerde alvast fors hoger te schakelen.

(Geert Van der Speeten, Clubben met Sofie, De Standaard, )

Schakelt u ook naar een hogere toonaard als u tegen een baby praat?

(Veerle Beel, Baby's houden van de melodie in de stem van hun moeder, De Standaard, )

We moeten ervoor zorgen dat onze organisatie sneller kan schakelen.

('Alles? Dat lijkt me gevaarlijk', NRC Handelsblad, )

Moeiteloos schakelt hij tussen klassiek, zigeuner, folk en andere stijlen.

(Bommel, Bas van, 'Mozart en Duke Ellington passen erg goed bij elkaar', NRC Handelsblad, )

Een bedrijf zoals het onze moet erg snel kunnen schakelen.

(Karsten Lemmens, 'Zo snel mogelijk groeien is de boodschap', De Standaard, )

Dan kun je zelfs automatisch schakelen met 24 versnellingen.

(Oosterbaan, Warna, Pientere fiets schakelt zelf, NRC Handelsblad, )

Maar motorrijden bleef onbereikbaar, omdat ik niet met de linkervoet kon schakelen.

(Snippet Domeinencorpus ANW: http://www.mmvg.nl/welkom.htm, )

Real had al twee keer scherp gecounterd maar na de 1-0 schakelde het een tandje sneller.

(Koen Van Uytvange, Eerst scoren, dan balen, De Standaard, )

De bungalows liggen geschakeld in groepjes en verspreid over het terrein.

(Snippet Domeinencorpus ANW: http://www.vakantiegenoegens.be/vakantiegids/bungalowparken/, )

De strijd tegen sluikstorten schakelt in mei naar een nog hogere versnelling.

(Sacha Van Wiele, Eerste zes 'Big Belly's' staan in Park Spoor Oost, De Standaard, )

Op dezelfde manier schakelen we ook snel heen en weer in de tijd.

(Geert Van der Speeten, Verdwaald in het bos, De Standaard, )

Niet dat het een probleem voor hem is om snel te schakelen – daar is hij goed in.

(Chin-A-Fo, Hanneke; Jaeger, Toef, Hoe De Slegte Polare het laatste zetje gaf, NRC Handelsblad, )

In de testomgeving schakelde de wagen sneller dan daarbuiten.

(Hoe omzeilt u een uitstoottest?, De Standaard, )

bepaling

Waar, wanneer, hoe, enz. (...) men?

adverbium

automatisch

goed

moeiteloos

razendsnel

snel

soepel

vlot

voortdurend

prepositiegroep

naar:

versnelling

versnelling

in:

achteruit

achteruit

serie

versnelling

aan:

elkaar

van ... naar ...:

...

naar:

...

tussen:

...

verbum auxiliare of groepsvormend verbum

Welk hulpwerkwoord of groepsvormend werkwoord wordt vaak gebruikt bij schakelen?

gaan

kunnen

laten

moeten

willen

in uitdrukkingen, spreekwoorden, e.d.

een [tandje, versnelling][hoger, lager] schakelen

Er zijn (nog) geen patronen opgetekend.

Voor meer informatie over dit woord: klik op Voorbeeldzinnen of Combinatiemogelijkheden.

Nederlandse term: onderwerp. Van wie of wat gaat de handeling of werking van het verbum uit? Het gaat hier om zogenaamde semantische of logische subjecten bij het hoofdwerkwoord. Vaak valt het semantische subject samen met het grammaticale subject (het subject van de zin), maar dat is zeker niet altijd het geval. In passieve zinnen kan het semantische subject uitgedrukt zijn in een door-bepaling. Ook in andere zinnen met een hulpwerkwoord en een hoofdwerkwoord hoort het semantische subject bij het hoofdwerkwoord. Vergelijk:

de arts behandelt de patiënt (actieve zin)
vs.
de patiënt wordt/is behandeld door de arts (passieve zin)

de kunstenaar werkt in alle rust
vs.
de kunstenaar wil in alle rust kunnen werken.

De arts is in de passieve zin niet meer het grammaticale subject van de zin. Dat is nu de patiënt bij wordt/zijn. De arts is wel nog diegene die de handeling van het verbum behandelen uitoefent en blijft van dat verbum het zogenaamde logische of semantische subject. De hele door-bepaling door de arts wordt in Nederlandse grammatica’s ook wel het handelend voorwerp genoemd. In de zin de kunstenaar wil in alle rust kunnen werken is de kunstenaar het grammaticale subject bij wil, maar het semantische subject bij werken.

Nederlandse term: lijdend voorwerp. Wie of wat ondergaat de handeling of werking van het verbum? In Woordcombinaties geven we de zogenaamde semantische of logische objecten bij het hoofdwerkwoord. In passieve zinnen verschijnt dat semantische of logische object als grammaticaal subject (zinssubject) van worden of zijn. Vergelijk:

de arts behandelt de patiënt (object in actieve zin)
vs.
de patiënt wordt/is behandeld (door de arts) (grammaticaal subject in passieve zin)

De patiënt is in de passieve zin wel nog diegene die de handeling van het verbum behandelen ondergaat en blijft het zogenaamde logische of semantische direct object van dat verbum.

Nederlandse term: onderwerp. Van wie of wat gaat de handeling of werking van het verbum uit? In de relatie 'subject bij' is het trefwoord het zogenaamde semantische of logische subject bij een hoofdwerkwoord. Vaak valt het semantische subject samen met het grammaticale subject (het subject van de zin), maar dat is zeker niet altijd het geval. In passieve zinnen kan het semantische subject uitgedrukt zijn in een door-bepaling. Ook in andere zinnen met een hulpwerkwoord en een hoofdwerkwoord hoort het semantische subject bij het hoofdwerkwoord. Vergelijk:

de arts behandelt de patiënt (actieve zin)
vs.
de patiënt wordt/is behandeld door de arts (passieve zin)

de kunstenaar werkt in alle rust
vs.
de kunstenaar wil in alle rust kunnen werken.

De arts is in de passieve zin niet meer het grammaticale subject van de zin. Dat is nu de patiënt bij wordt/zijn. De arts is wel nog diegene die de handeling van het verbum behandelen uitoefent en blijft van dat verbum het zogenaamde logische of semantische subject. De hele door-bepaling door de arts wordt in Nederlandse grammatica’s ook wel het handelend voorwerp genoemd. In de zin de kunstenaar wil in alle rust kunnen werken is de kunstenaar het grammaticale subject bij wil, maar het semantische subject bij werken.

Nederlandse term: lijdend voorwerp. Wie of wat ondergaat de handeling of werking van het verbum? In de relatie 'object bij' is het trefwoord het zogenaamde semantische of logische object bij het hoofdwerkwoord. In passieve zinnen verschijnt dat semantische of logische object als grammaticaal subject (zinssubject) van worden of zijn. Vergelijk:

de arts behandelt de patiënt (object in actieve zin)
vs.
de patiënt wordt/is behandeld (door de arts) (grammaticaal subject in passieve zin)

De patiënt is in de passieve zin wel nog diegene die de handeling van het verbum behandelen ondergaat en blijft het zogenaamde logische of semantische direct object van dat verbum.

Nederlandse term: meewerkend voorwerp, e.d. Wie of wat is als ontvanger, belanghebbende of ondervinder betrokken bij de handeling of werking van het verbum? Er kunnen verschillende types indirect object
onderscheiden worden (zie Indirect object (taaladvies.net)
Deze zijn niet altijd gemakkelijk van elkaar te onderscheiden.

Nederlandse term: voorzetselvoorwerp. Het voorzetselobject of voorzetselvoorwerp is een aanvulling bij een verbum met een vaste prepositie. Adverbiale bepalingen kunnen ook ingeleid worden door een prepositie, maar in bepalingen zijn de preposities variabeler. Vergelijk:

hij wacht op zijn broer (voorzetselobject)
vs.
hij wacht op het perron, in de kamer, bij de ingang (bepaling van plaats)

Zegt iets over het subject of object in combinatie met het verbum. In de Nederlandse grammatica’s onderscheidt men een aantal zinsdelen die iets over het subject of object zeggen, met name het naamwoordelijk deel van het gezegde of predicaatsnomen bij copulae (koppelwerkwoorden) en de bepaling van gesteldheid bij zelfstandige verba. Voorbeelden:

hij is moe (naamwoordelijk deel van het gezegde)
het viel me zwaar (naamwoordelijk deel van het gezegde)
ik vind hem een schat (bepaling van gesteldheid)
hij werkt daar als portier (bepaling van gesteldheid)

Geeft antwoord op vragen als waar, wanneer, hoe, waarom, waarmee, ….?

Bijwoordelijke bepalingen kunnen in de zin vaak, maar niet altijd weggelaten worden. Vergelijk:

ze leest een boek in bed (weglaatbare of optionele bepaling)
vs.
ze woont in Brussel (niet-weglaatbare of niet-optionele bepaling)

Niet-optionele bepalingen worden ook wel complementen genoemd. Voor subtypes naar betekenis (bv. plaats, richting, …) zie: ANS | 20.10 Bijwoordelijke bepalingen (ivdnt.org). De subtypes worden hier in de regel niet onderscheiden, maar waar dat wel nodig is voor de overzichtelijkheid en het gebruiksgemak, doen we dat wel.

Zinsdelen kunnen niet alleen woorden of woordgroepen zijn, maar ook bijzinnen of beknopte bijzinnen (bijzinnen zonder subject en verbum finitum).

Voorbeelden:

ik accepteer dat het zo is (bijzin)
hij vroeg of we kwamen (bijzin)
ik weet wie het gedaan heeft (bijzin)
hij vroeg ons om te komen (beknopte bijzin)
hij probeerde te vluchten (beknopte bijzin)

Sommige verba worden vaker met (beknopte) bijzinnen gecombineerd dan andere.

Ook substantieven kunnen een (beknopte) bijzin als bepaling hebben:

een kind om te zoenen (beknopte bijzin)

De (beknopte) bijzinnen kunnen verschillende syntactische functies in een zin of zinsdeel vervullen (subject, object, bepaling, enz.). In ik accepteer dat het zo is, bijvoorbeeld, is dat het zo is een objectszin. Voor het maken van combinaties, is de functie hier minder van belang. Belangrijker is de juiste keuze van het inleidende woord (dat, of, om enz. ). Voor het gebruiksgemak geven we in deze rubriek daarom een overzicht per inleidend woord.

Nederlandse term: hulpwerkwoord of groepsvormend werkwoord. Een verbum auxiliare of hulpwerkwoord ‘helpt’ het hoofdwerkwoord in zinnen met meer dan een verbum. Het wordt onder andere gebruikt voor het uitdrukken van tijd, modaliteit (hoe ziet de spreker de verhouding tussen de mededeling en de werkelijkheid?), passief en causaliteit (het doen plaatsvinden van een handeling of werking). Behalve de verba die traditioneel tot de verba auxiliare gerekend worden, zijn er nog andere groepsvormende werkwoorden die een verbinding met het hoofdverbum aangaan, bijvoorbeeld proberen, vallen, beginnen. Zie ANS | 18.5.1.1 Groepsvorming bij werkwoorden (ivdnt.org) Voorbeelden:
verba auxiliare:

ik heb mij vergist (tijd)
hij is gekomen (tijd)
de patiënt is/wordt behandeld door de arts (passief)
je moet dat accepteren (modaliteit)
ik kan dat niet accepteren (modaliteit)
ik laat mijn huis schilderen (causaliteit)
de zon doet de temperatuur stijgen (causaliteit)

andere groepsvormende verba:

hij probeert te komen
dat valt te bezien
het begint te regenen

Alle verba kunnen vervoegd worden en veel verba kunnen gepassiveerd worden. De verba auxiliari van tijd worden getoond als u klikt op ‘vormen’. Hier vermelden we alleen de overige verba auxiliari en groepsvormende verba die opvallend vaak bij bepaalde verba voorkomen, bv. kunnen, moeten + accepteren.

Nederlandse term:
zelfstandig naamwoord

Nederlandse term: voornaamwoord

Nederlandse term: voorzetselgroep
voorbeeld
in + stad kamer …
op + platteland station

Nederlandse term: bijwoord

Nederlandse term: bijvoeglijk naamwoord

Nederlandse term: achterzetsel of achtergeplaatst voorzetsel: achterzetsel (wat is dat?) | Genootschap Onze Taal | Onze Taal

Nederlandse term: achterzetsel of achtergeplaatst voorzetsel: achterzetsel (wat is dat?) | Genootschap Onze Taal | Onze Taal

Determinatoren zijn o.a. lidwoorden (de, het, een) en woorden die een hoeveelheid uitdrukken (veel, wat, enkele). De lidwoorden worden gegeven bij de woordvormen naast het trefwoord. In deze lijst met determinatoren staan de overige determinatoren.

Nederlandse termen: voornaamwoord of telwoord

Nederlandse term: telwoord

woordgroep met een prepositie (voorzetsel) of conjunctie (voegwoord). Een conjunctiegroep is bv. een woordgroep ingeleid door als of zoals in vergelijkingen (werken als een paard, een waarheid als een koe).

Nederlandse termen: voorzetsel of voegwoord

Nederlandse termen: bijvoeglijk naamwoord, deelwoord of telwoord

Nederlandse termen: bijvoeglijk naamwoord of bijwoord. Adjectieven (bijvoeglijke naamwoorden) kunnen ook als bijwoordelijke bepaling bij een werkwoord gebruikt worden. We spreken dan van een [adverbiaal of bijwoordelijk gebruikt adjectief](https://e-ans.ivdnt.org/topics/pid/ans0802lingtopic.

Specificeert het trefwoord nader.

Specificeert het trefwoord nader.

Adpositiegroepen zijn woordgroepen met een prepositie (voorzetsel), postpositie (achterzetsel) of circumpositie (omzetsel):

op de trap (met prepositie/voorzetsel)
de trap op (met postpositie/achterzetsel)
van de trap af (met circumpositie/omzetsel)

Conjunctiegroepen worden ingeleid door een conjunctie (voegwoord). In de voorbeelden met conjunctie als:

werken als een paard
een waarheid als een koe

Adpositiegroepen zijn woordgroepen met een prepositie (voorzetsel), postpositie (achterzetsel) of circumpositie (omzetsel):

op de trap (met prepositie/voorzetsel)
de trap op (met postpositie/achterzetsel)
van de trap af (met circumpositie/omzetsel)

Conjunctiegroepen worden ingeleid door een conjunctie (voegwoord). In de voorbeelden met conjunctie als:

werken als een paard
een waarheid als een koe

Woordvormen