achterhoofd

substantief

Ik voelde plots een klap op mijn achterhoofd.

(Eline Bergmans, 'Agressie op het voetbalveld blijft toenemen', De Standaard, )

De reacties van het publiek zitten in mijn achterhoofd.

(Valerie Droeven, Mijn tijd komt nog wel (of hij komt niet, ook goed), De Standaard, )

De broers zijn niet op hun achterhoofd gevallen.

(Hoogstad, Mark, Brute kracht in lichaam én geest, NRC Handelsblad, )

Ze bloedde hevig aan het achterhoofd maar was nog bij bewustzijn.

(JONATHAN BERNAERTS, Vrouw sterft na brutale diefstal van handtas, De Standaard, )

Die les houd ik in mijn achterhoofd.

(Lieven Sioen, 'Met dertig extra drugsspeurders hebben we nog de handen vol', De Standaard, )

De schutter duikt achter hem op en schiet hem door het achterhoofd.

(Moord op moslimadviseur van Aung San Suu Kyi lijkt politiek, NRC Handelsblad, )

Hij houdt dat in zijn achterhoofd als hij begint te schrijven.

(Bruijn, Peter de, Mijn Batman is duister ja, zoals hij bedoeld was, NRC Handelsblad, )

Ik voelde iets nat op mijn achterhoofd.

('Ik kroop onder de stoelenrij, een overlevingsreflex zeker?', De Standaard, )

Hou in het achterhoofd dat de tijd meestal beperkt is.

(Snippet Domeinencorpus ANW: http://www.ios.be/fs_index.asp, )

Soms lijkt Pirlo ook twee ogen in zijn achterhoofd te hebben, zo goed overziet hij situaties.

(Verseput, Steven, Veldheer Pirlo danste, Gerrard ploeterde, nrc.next, )

Na een paar maanden had hij een volledig plat achterhoofd.

(Marijke Libert, Buikgevoel versus parameters en curves, De Standaard, )

En ergens in mijn achterhoofd weet ik dat ook wel.

(Nele Van den Broeck, Nonkel Kant, De Standaard, )

Het beeld zal altijd door zijn achterhoofd blijven spoken.

(Ann-Sofie Dekeyser, Niet voor cowboys, De Standaard, )

Ze kan uitstralen naar het achterhoofd of tussen de schouderbladen.

(Snippet Domeinencorpus ANW: http://www.gezondheid.be/index.cfm?fuseaction=art_id=288, )

Ze is toch niet op haar achterhoofd gevallen?

(Verkering met een fantast, NRC Handelsblad, )

Hij klapte met zijn achterhoofd op het ijs en het vergde drie hechtingen om de schade te herstellen.

(Brouw, Ward op den, Wennemars wil niets weten van favorietenrol, NRC Handelsblad, )

Met die twee vragen in het achterhoofd ben ik gaan luisteren.

(Etty, Elsbeth, Je hoeft niet zo te schreeuwen!, NRC Handelsblad, )

De gemeente heeft al vier locaties in het achterhoofd.

(Trucks horen op parkings te overnachten, De Standaard, )

Hoe kan het dat mijn baby een kale plek op het achterhoofdje heeft?

(Snippet Domeinencorpus ANW: http://www.ouder-kindzorg.nl/, )

Natuurlijk, in je achterhoofd hoop je altijd op meer.

(Walter Wauters, 'Eindelijk word ik weer mezelf', De Standaard, )

Met dit in hun achterhoofd zouden ze wel wat voorzichtiger worden.

(Snippet Domeinencorpus ANW: http://www.transcedo.org/, )

Het 160.000 jaar oude fossiel heeft een beetje puntig achterhoofd.

(Spiering, Hendrik, Typisch Homo sapiens, NRC Handelsblad, )

Dat idee zat van jongs af aan in mijn achterhoofd.

(Pascal Sertyn, 'Ik stond bijna aan de overkant, maar mocht toch terugkeren', De Standaard, )

Een van de studenten kreeg een slag op het achterhoofd.

(Twee Gentse studenten aangevallen met ijzeren staaf, De Standaard, )

Maar in mijn achterhoofd speelde ook dat ik eigenlijk wel naar de toneelschool wilde.

(Snippet Domeinencorpus ANW: http://www.adodvs.nl/interview.htm#serge, )

Betekenissen

bepaling voor "achterhoofd"

adjectief, participium of numerale

plat

"achterhoofd" in adpositiegroep of conjunctiegroep

prepositie of conjunctie

in

"achterhoofd" in adpositiegroep of conjunctiegroep bij een ander woord

iemand [door, in] het achterhoofd schieten

in uitdrukkingen, spreekwoorden, e.d.

(ergens) in zijn achterhoofd weten

iets in [het, zijn] achterhoofd [hebben, houden]

in [het, iemands] achterhoofd [blijven hangen, spelen, (blijven) spoken, zitten]

in [het, iemands] achterhoofd meespelen

niet op zijn achterhoofd gevallen zijn

ogen in zijn achterhoofd hebben

Er zijn (nog) geen patronen opgetekend.

Voor meer informatie over dit woord: klik op Voorbeeldzinnen of Combinatiemogelijkheden.

Nederlandse term: onderwerp. Van wie of wat gaat de handeling of werking van het verbum uit? Het gaat hier om zogenaamde semantische of logische subjecten bij het hoofdwerkwoord. Vaak valt het semantische subject samen met het grammaticale subject (het subject van de zin), maar dat is zeker niet altijd het geval. In passieve zinnen kan het semantische subject uitgedrukt zijn in een door-bepaling. Ook in andere zinnen met een hulpwerkwoord en een hoofdwerkwoord hoort het semantische subject bij het hoofdwerkwoord. Vergelijk:

de arts behandelt de patiënt (actieve zin)
vs.
de patiënt wordt/is behandeld door de arts (passieve zin)

de kunstenaar werkt in alle rust
vs.
de kunstenaar wil in alle rust kunnen werken.

De arts is in de passieve zin niet meer het grammaticale subject van de zin. Dat is nu de patiënt bij wordt/zijn. De arts is wel nog diegene die de handeling van het verbum behandelen uitoefent en blijft van dat verbum het zogenaamde logische of semantische subject. De hele door-bepaling door de arts wordt in Nederlandse grammatica’s ook wel het handelend voorwerp genoemd. In de zin de kunstenaar wil in alle rust kunnen werken is de kunstenaar het grammaticale subject bij wil, maar het semantische subject bij werken.

Nederlandse term: lijdend voorwerp. Wie of wat ondergaat de handeling of werking van het verbum? In Woordcombinaties geven we de zogenaamde semantische of logische objecten bij het hoofdwerkwoord. In passieve zinnen verschijnt dat semantische of logische object als grammaticaal subject (zinssubject) van worden of zijn. Vergelijk:

de arts behandelt de patiënt (object in actieve zin)
vs.
de patiënt wordt/is behandeld (door de arts) (grammaticaal subject in passieve zin)

De patiënt is in de passieve zin wel nog diegene die de handeling van het verbum behandelen ondergaat en blijft het zogenaamde logische of semantische direct object van dat verbum.

Nederlandse term: onderwerp. Van wie of wat gaat de handeling of werking van het verbum uit? In de relatie 'subject bij' is het trefwoord het zogenaamde semantische of logische subject bij een hoofdwerkwoord. Vaak valt het semantische subject samen met het grammaticale subject (het subject van de zin), maar dat is zeker niet altijd het geval. In passieve zinnen kan het semantische subject uitgedrukt zijn in een door-bepaling. Ook in andere zinnen met een hulpwerkwoord en een hoofdwerkwoord hoort het semantische subject bij het hoofdwerkwoord. Vergelijk:

de arts behandelt de patiënt (actieve zin)
vs.
de patiënt wordt/is behandeld door de arts (passieve zin)

de kunstenaar werkt in alle rust
vs.
de kunstenaar wil in alle rust kunnen werken.

De arts is in de passieve zin niet meer het grammaticale subject van de zin. Dat is nu de patiënt bij wordt/zijn. De arts is wel nog diegene die de handeling van het verbum behandelen uitoefent en blijft van dat verbum het zogenaamde logische of semantische subject. De hele door-bepaling door de arts wordt in Nederlandse grammatica’s ook wel het handelend voorwerp genoemd. In de zin de kunstenaar wil in alle rust kunnen werken is de kunstenaar het grammaticale subject bij wil, maar het semantische subject bij werken.

Nederlandse term: lijdend voorwerp. Wie of wat ondergaat de handeling of werking van het verbum? In de relatie 'object bij' is het trefwoord het zogenaamde semantische of logische object bij het hoofdwerkwoord. In passieve zinnen verschijnt dat semantische of logische object als grammaticaal subject (zinssubject) van worden of zijn. Vergelijk:

de arts behandelt de patiënt (object in actieve zin)
vs.
de patiënt wordt/is behandeld (door de arts) (grammaticaal subject in passieve zin)

De patiënt is in de passieve zin wel nog diegene die de handeling van het verbum behandelen ondergaat en blijft het zogenaamde logische of semantische direct object van dat verbum.

Nederlandse term: meewerkend voorwerp, e.d. Wie of wat is als ontvanger, belanghebbende of ondervinder betrokken bij de handeling of werking van het verbum? Er kunnen verschillende types indirect object
onderscheiden worden (zie Indirect object (taaladvies.net)
Deze zijn niet altijd gemakkelijk van elkaar te onderscheiden.

Nederlandse term: voorzetselvoorwerp. Het voorzetselobject of voorzetselvoorwerp is een aanvulling bij een verbum met een vaste prepositie. Adverbiale bepalingen kunnen ook ingeleid worden door een prepositie, maar in bepalingen zijn de preposities variabeler. Vergelijk:

hij wacht op zijn broer (voorzetselobject)
vs.
hij wacht op het perron, in de kamer, bij de ingang (bepaling van plaats)

Zegt iets over het subject of object in combinatie met het verbum. In de Nederlandse grammatica’s onderscheidt men een aantal zinsdelen die iets over het subject of object zeggen, met name het naamwoordelijk deel van het gezegde of predicaatsnomen bij copulae (koppelwerkwoorden) en de bepaling van gesteldheid bij zelfstandige verba. Voorbeelden:

hij is moe (naamwoordelijk deel van het gezegde)
het viel me zwaar (naamwoordelijk deel van het gezegde)
ik vind hem een schat (bepaling van gesteldheid)
hij werkt daar als portier (bepaling van gesteldheid)

Geeft antwoord op vragen als waar, wanneer, hoe, waarom, waarmee, ….?

Bijwoordelijke bepalingen kunnen in de zin vaak, maar niet altijd weggelaten worden. Vergelijk:

ze leest een boek in bed (weglaatbare of optionele bepaling)
vs.
ze woont in Brussel (niet-weglaatbare of niet-optionele bepaling)

Niet-optionele bepalingen worden ook wel complementen genoemd. Voor subtypes naar betekenis (bv. plaats, richting, …) zie: ANS | 20.10 Bijwoordelijke bepalingen (ivdnt.org). De subtypes worden hier in de regel niet onderscheiden, maar waar dat wel nodig is voor de overzichtelijkheid en het gebruiksgemak, doen we dat wel.

Zinsdelen kunnen niet alleen woorden of woordgroepen zijn, maar ook bijzinnen of beknopte bijzinnen (bijzinnen zonder subject en verbum finitum).

Voorbeelden:

ik accepteer dat het zo is (bijzin)
hij vroeg of we kwamen (bijzin)
ik weet wie het gedaan heeft (bijzin)
hij vroeg ons om te komen (beknopte bijzin)
hij probeerde te vluchten (beknopte bijzin)

Sommige verba worden vaker met (beknopte) bijzinnen gecombineerd dan andere.

Ook substantieven kunnen een (beknopte) bijzin als bepaling hebben:

een kind om te zoenen (beknopte bijzin)

De (beknopte) bijzinnen kunnen verschillende syntactische functies in een zin of zinsdeel vervullen (subject, object, bepaling, enz.). In ik accepteer dat het zo is, bijvoorbeeld, is dat het zo is een objectszin. Voor het maken van combinaties, is de functie hier minder van belang. Belangrijker is de juiste keuze van het inleidende woord (dat, of, om enz. ). Voor het gebruiksgemak geven we in deze rubriek daarom een overzicht per inleidend woord.

Nederlandse term: hulpwerkwoord of groepsvormend werkwoord. Een verbum auxiliare of hulpwerkwoord ‘helpt’ het hoofdwerkwoord in zinnen met meer dan een verbum. Het wordt onder andere gebruikt voor het uitdrukken van tijd, modaliteit (hoe ziet de spreker de verhouding tussen de mededeling en de werkelijkheid?), passief en causaliteit (het doen plaatsvinden van een handeling of werking). Behalve de verba die traditioneel tot de verba auxiliare gerekend worden, zijn er nog andere groepsvormende werkwoorden die een verbinding met het hoofdverbum aangaan, bijvoorbeeld proberen, vallen, beginnen. Zie ANS | 18.5.1.1 Groepsvorming bij werkwoorden (ivdnt.org) Voorbeelden:
verba auxiliare:

ik heb mij vergist (tijd)
hij is gekomen (tijd)
de patiënt is/wordt behandeld door de arts (passief)
je moet dat accepteren (modaliteit)
ik kan dat niet accepteren (modaliteit)
ik laat mijn huis schilderen (causaliteit)
de zon doet de temperatuur stijgen (causaliteit)

andere groepsvormende verba:

hij probeert te komen
dat valt te bezien
het begint te regenen

Alle verba kunnen vervoegd worden en veel verba kunnen gepassiveerd worden. De verba auxiliari van tijd worden getoond als u klikt op ‘vormen’. Hier vermelden we alleen de overige verba auxiliari en groepsvormende verba die opvallend vaak bij bepaalde verba voorkomen, bv. kunnen, moeten + accepteren.

Nederlandse term:
zelfstandig naamwoord

Nederlandse term: voornaamwoord

Nederlandse term: voorzetselgroep
voorbeeld
in + stad kamer …
op + platteland station

Nederlandse term: bijwoord

Nederlandse term: bijvoeglijk naamwoord

Nederlandse term: achterzetsel of achtergeplaatst voorzetsel: achterzetsel (wat is dat?) | Genootschap Onze Taal | Onze Taal

Nederlandse term: achterzetsel of achtergeplaatst voorzetsel: achterzetsel (wat is dat?) | Genootschap Onze Taal | Onze Taal

Determinatoren zijn o.a. lidwoorden (de, het, een) en woorden die een hoeveelheid uitdrukken (veel, wat, enkele). De lidwoorden worden gegeven bij de woordvormen naast het trefwoord. In deze lijst met determinatoren staan de overige determinatoren.

Nederlandse termen: voornaamwoord of telwoord

Nederlandse term: telwoord

woordgroep met een prepositie (voorzetsel) of conjunctie (voegwoord). Een conjunctiegroep is bv. een woordgroep ingeleid door als of zoals in vergelijkingen (werken als een paard, een waarheid als een koe).

Nederlandse termen: voorzetsel of voegwoord

Nederlandse termen: bijvoeglijk naamwoord, deelwoord of telwoord

Nederlandse termen: bijvoeglijk naamwoord of bijwoord. Adjectieven (bijvoeglijke naamwoorden) kunnen ook als bijwoordelijke bepaling bij een werkwoord gebruikt worden. We spreken dan van een [adverbiaal of bijwoordelijk gebruikt adjectief](https://e-ans.ivdnt.org/topics/pid/ans0802lingtopic.

Specificeert het trefwoord nader.

Specificeert het trefwoord nader.

Adpositiegroepen zijn woordgroepen met een prepositie (voorzetsel), postpositie (achterzetsel) of circumpositie (omzetsel):

op de trap (met prepositie/voorzetsel)
de trap op (met postpositie/achterzetsel)
van de trap af (met circumpositie/omzetsel)

Conjunctiegroepen worden ingeleid door een conjunctie (voegwoord). In de voorbeelden met conjunctie als:

werken als een paard
een waarheid als een koe

Adpositiegroepen zijn woordgroepen met een prepositie (voorzetsel), postpositie (achterzetsel) of circumpositie (omzetsel):

op de trap (met prepositie/voorzetsel)
de trap op (met postpositie/achterzetsel)
van de trap af (met circumpositie/omzetsel)

Conjunctiegroepen worden ingeleid door een conjunctie (voegwoord). In de voorbeelden met conjunctie als:

werken als een paard
een waarheid als een koe

Woordvormen